Historia Orawy

Pomnik „Ocaleni Dzięki Odważnym” w Jabłonce

Tło historyczne Lato 1944 roku było czasem wzmożonej ofensywy lotniczej aliantów przeciwko III Rzeszy.

Głównym zadaniem amerykańskich i brytyjskich sił powietrznych było osłabienie niemieckiego przemysłu zbrojeniowego oraz zakładów chemicznych produkujących paliwa syntetyczne i inne strategiczne surowce. Na celowniku znalazły się między innymi:

• fabryki IG Farben w Oświęcimiu (Auschwitz),
• zakłady w Odertal (dziś Zdzieszowice),
• kompleks w Blachowni Śląskiej.

Dnia 13 września 1944 roku amerykańska 15 Armia Powietrzna przeprowadziła jedną z największych akcji bombowych na tych terenach. Z lotnisk we Włoszech wystartowało ponad 800 samolotów – połowa z nich to ciężkie bombowce typu B-17 Flying Fortress i B-24 Liberator, reszta stanowiła eskadrę myśliwską zapewniającą eskortę.

Katastrofa nad Orawą

Wśród nich znalazła się załoga B-17 o numerze 44-6412 z 817 Dywizjonu, 483 Grupy Bombowej. Dowódcą był porucznik Everette J. Robson. Samolot, po wykonaniu zadania bombowego nad Śląskiem, został poważnie uszkodzony przez niemiecką obronę przeciwlotniczą i myśliwce Luftwaffe. Nad Orawą rozegrały się dramatyczne chwile – uszkodzona „Latająca Forteca” nie była w stanie kontynuować lotu i stała się łatwym celem dla wrogich pilotów.

Załoga, wiedząc, że dalszy opór nie ma sensu, wyskakiwała na spadochronach. Spadochroniarze lądowali w różnych miejscach: w Orawce, Jabłonce i Piekielniku. Niestety:

• pięciu lotników, w tym dowódca, dostało się do niewoli,
• pięciu kolejnych uniknęło pojmania dzięki odważnej postawie mieszkańców regionu oraz pomocy Armii Krajowej (placówka „Limba”).

W tamtych czasach pomoc alianckim żołnierzom była czynem niezwykle ryzykownym – Niemcy za udzielanie wsparcia karali śmiercią całe rodziny. Mimo to Orawianie nie zawahali się nieść pomocy. Ta decyzja była przejawem ogromnej odwagi, solidarności i człowieczeństwa.

Powstanie pomnika

Aby upamiętnić tamte wydarzenia, w Jabłonce wzniesiono obelisk nazwany „Ocaleni Dzięki Odważnym”. Jego odsłonięcie odbyło się 13 września 2014 roku, dokładnie w 70. rocznicę tragedii.

Na pomniku wyryto inskrypcję:

„Nad Górną Orawą 13 września 1944 r. został zestrzelony przez niemieckie myśliwce Boeing B-17 nr 44-6412. Samolot należał do 817 Dywizjonu, 483 Grupy Bomowej, 3 Skrzydła, 15 Armii Powietrznej U.S.A.A.F. Dowódca por. Everette J. Robson i 4 lotników dostało się do niewoli. Pięciu ich kolegów zostało uratowanych dzięki bohaterskiej postawie mieszkańców Orawy.”

Pomnik pełni podwójną rolę – jest wyrazem pamięci o lotnikach amerykańskich, ale też świadectwem niezłomności i odwagi mieszkańców Orawy.

Lokalizacja i dojazd

Współrzędne GPS: 49°29’29.8″N 19°43’24.8″E

Dojazd:

Kierując się drogą Czarny Dunajec – Jabłonka, w połowie odcinka między stacją Orlen w Jabłonce a skrzyżowaniem z DK7 (Chyżnianką), należy skręcić na północ w ulicę Energetyków. Następnie jedziemy prosto w stronę widocznego z daleka nadajnika GSM. Po kilkuset metrach docieramy do ul. ks. Machaja, gdzie przy drodze stoi obelisk. W pobliżu pomnika można bezpiecznie zaparkować samochód.

Znaczenie pomnika

Pomnik „Ocaleni Dzięki Odważnym” przypomina o wartościach, które nie tracą aktualności:

• odwaga – mieszkańcy Orawy narażali życie swoje i rodzin,
• solidarność – ratowali obcych ludzi, bo wiedzieli, że walczą oni o tę samą sprawę: wolność,
• pamięć – dzisiejsze pokolenia mogą dzięki niemu lepiej rozumieć dramat II wojny światowej i heroizm zwykłych ludzi.

To miejsce pokazuje, że historia nie jest tylko zbiorem dat, ale żywym świadectwem postaw i wyborów moralnych.

Co jeszcze zobaczyć w okolicy?

• Orawa to region pełen atrakcji historycznych i przyrodniczych. Warto połączyć wizytę przy pomniku z innymi punktami:
• Kościół św. Jana Chrzciciela w Orawce – drewniana świątynia z XVII wieku, wpisana na listę UNESCO, najstarszy kościół w polskiej Orawie.
• Jezioro Orawskie – idealne na spacer, rower lub obserwację ptaków.
• Babia Góra (1725 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Beskidów, świetny punkt trekkingowy.
• Skansen w Zubrzycy Górnej – Muzeum Orawski Park Etnograficzny, ukazujący tradycyjne życie i kulturę Orawian.

Dzięki temu podróż do pomnika w Jabłonce może stać się nie tylko lekcją historii, ale również pełną wrażeń wycieczką krajoznawczą.

Dominik Bandyk