Integracja sensoryczna

Co powoduje jej zaburzenia? Jakie są objawy i skutki zaburzeń integracji sensorycznej? Jak rodzice i nauczyciele mogą pomóc dziecku? 

Znowu uwaga w librusie (dzienniku)?  Ciągle rozmawia na lekcji. Kręci się na krześle Chodzi po klasie, gdy trwa lekcja. Nie przepisuje z tablicy. Nie skupia uwagi na zadaniach…

W poprzednim artykule poruszyłam temat prac domowych oraz zmagania rodziców i dzieci z ich odrabianiem. Kłopot pojawia się wtedy, gdy dziecko zaczyna mieć trudności z opanowaniem materiału szkolnego. Wtedy często rodzice decydują się na dodatkowe zajęcia dla dzieci, na korepetycje. Czasami jednak okazuje się, że ani one, ani nawet długie godziny spędzane przy odrabianiu prac domowych nie pomagają.

Przyczyną problemów niekoniecznie musi być niechęć do nauki, czy to, że dziecko jest niegrzeczne. Warto przyjrzeć się jego zachowaniom, z którymi ani ono samo, ani też rodzice czy nauczyciele w szkole sobie nie radzą. Mogą być one oznaką deficytów rozwojowych i wtedy warto zasięgnąć wskazówek terapeuty w poradni psychologiczno-pedagogicznej, po czym podjąć inną drogę pracy z dzieckiem. Jednym z ważnych problemów, które warto wtedy wziąć pod uwagę, są zaburzenia integracji sensorycznej. 

Czym jest integracja sensoryczna?

Prekursorką w badaniach nad integracją sensoryczną była amerykańska doktor psychologii edukacyjnej i terapeutka zajęciowa Jean Ayres. Jej badania wykazały, że integracja sensoryczna to możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego przez narządy zmysłów, ich przetwarzanie w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania” (wyjaśnienie podane w książce Jean Ayres:  Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości).

Integracja sensoryczna jest procesem, który zachodzi wewnątrz organizmu. Sensoryka to dostarczanie naszym zmysłom odpowiednich bodźców, aby dobrze się rozwijały. Nasz mózg otrzymuje bodźce z ciała i ze środowiska. Następnie musi je przetworzyć i zintegrować, tak aby były użyte do celowego działania. Jeżeli przepływ bodźców jest niezakłócony, dziecko rozwija się harmonijnie. Trudności pojawiają się wtedy, gdy mózg, choć odbiera bodźce, nie może ich odpowiednio ułożyć i zareagować. Wtedy pojawiają się zaburzenia integracji sensorycznej. 

Zmysły podstawowe dla integracji sensorycznej, takie jak dotyk, równowaga oraz czucie ciała, mają zasadnicze znaczenie w naszym codziennym funkcjonowaniu. Ich dobre zintegrowanie jest podstawą rozwoju i działania pozostałych zmysłów oraz umiejętności. Należą do nich na przykład: wzrok, słuch, mowa, umiejętność chodzenia, zdolność wykonywania precyzyjnych czynności, takich jak pisanie, rysowanie, wycinanie itp.

Integracja sensoryczna rozpoczyna się już w okresie płodowym i trwa do około 7 roku życia. Dlatego warto o nią dbać, aby dostarczać dziecku odpowiednich bodźców. Jeśli pewne określone umiejętności nie rozwiną się w tym okresie, pojawią się trudności w prawidłowym funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka. Mówimy wtedy o zaburzeniu integracji sensorycznej.

Co powoduje zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia integracji sensorycznej to nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu nerwowego dziecka lub osoby dorosłej. Przejawiają się one reakcją, która jest nieadekwatna do sytuacji, w której osoba się znajduje. Zaburzenia integracji sensorycznej nie wynikają z wad narządu słuchu czy wzroku, ale niewłaściwej organizacji bodźców przez układ nerwowy.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej. Co powinno nas u dziecka zaniepokoić?

• Dziecko jest niespokojne, ma kłopoty z zasypianiem, dużo płacze.

• Niechętnie je nowe pokarmy, przeszkadzają mu grudki w jedzeniu, preferuje papki.

• Nie toleruje obcinania włosów, paznokci, mycia twarzy, zębów, smarowania kremem itp.

• Jest mało samodzielne przy ubieraniu się, jedzeniu.

• Jest niezgrabne ruchowo, w wolnym tempie wykonuje zadania.

• Ma problemy z koordynacją ruchową, wolno uczy się nowych umiejętności ruchowych, jak np. jazda na rowerze.

• Ma trudności z utrzymaniem równowagi, przejściu po krawężniku, staniu na jednej nodze.

• Podczas dłuższego siedzenia wykazuje trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.

• Trzyma się poręczy przy schodzeniu/wchodzeniu po schodach,

• Jest mało aktywne ruchowo lub wręcz przeciwnie – nie może usiedzieć w jednym miejscu, ciągle jest w ruchu, non stop zmienia pozycję ciała,

• Przejawia lęk wysokości, nie chce oderwać nóg od podłoża – wejście na drabinkę, ściankę wspinaczkową, wysokie schody, zwłaszcza te z przerwami pomiędzy stopniami, wzbudzają strach.

• Ma kłopoty z koncentracją, łatwo się rozprasza.

• Ma trudności z regulacją emocji,

• Wykazuje słabe wyczucie odległości (np. przy skokach) i słaby refleks (np. nie wie, w którym momencie złapać lecącą piłkę),

• Szybko się męczy.

• Nie lubi ruchu obrotowego i liniowego (huśtawki, karuzele) lub przeciwnie – uwielbia to,

• Ma kłopot z nauką pisania i czytania oraz z przepisywaniem z tablicy,

• Ma niski poziom umiejętności manualnych (rysowanie, cięcie nożyczkami itp.).

• Nadmiernie reaguje na niektóre bodźce, np. dźwięki, zapachy, faktury ubrania, metki przyszyte wewnątrz ubrania,

• Nadmiernie reaguje na dotyk lub w ogóle go nie czuje.

• Ma obniżony próg odczuwania bólu.

U dzieci w wieku szkolnym warto zwrócić uwagę na inne symptomy zaburzeń integracji sensorycznej:

• wiercenie się w ławce, wstawanie i chodzenie po klasie podczas lekcji;

• ospałość, siedzący tryb życia; 

• trudności z czytaniem zwłaszcza na głos; 

• kłopoty z pisaniem (np. pisze wolno, wolno wykonuje zadania i prawie zawsze jest ostatnie, nie mieści się w liniach, nieprawidłowo trzyma długopis); 

• niezdarność (np. często się potyka);

• przyjmowanie nieprawidłowej postawy (np. podczas siedzenia przy biurku);    

• mylenie słów dźwiękowo podobnych; 

• niewyraźna mowa, nieprawidłowa artykulacja;

• odczuwanie nudności pod wpływem dotyku niektórych powierzchni (np. farby, kleju, piasku itp.); 

• potrzeba pomocy i nadzoru osoby dorosłej w  wielu dziedzinach; 

• ubieranie się niestosownie do pogody (zbyt cienko bądź zbyt grubo);

• problemy w kontaktach towarzyskich;  

• trudności z podejmowaniem decyzji;   

• wrażliwość na dotyk czy popchnięcie ze strony innych dzieci;

• problemy związane z jamą ustną (np. ślinienie się, ciągła potrzeba żucia czegoś, niechęć do mycia zębów);

• niedojrzałe zachowania;

• trudności z koncentracją uwagi na zadaniach powierzonych mu w szkole lub w domu, niezależnie od otoczenia; 

• łatwość poddawania się czy rezygnacji w obliczu trudności.

Nie wszystkie objawy świadczą od razu o zaburzeniach integracji sensorycznej, ale warto się im dokładnie przyjrzeć. Często dziecko przejawiające takie zachowania jak: kłopoty z koncentracją uwagi, nadruchliwość, problemy emocjonalne, nieadekwatne reakcje na bodźce, trudności z czytaniem i pisaniem, z utrzymaniem równowagi, z oceną sytuacji, czy z odczytywaniem cudzych zamiarów jest oceniane jako „niegrzeczne”. Oczywiście nie zawsze źródłem problemów są zaburzenia integracji sensorycznej, ale warto być uważnym i szukać przyczyn. 

Trzeba być uważnym na dziecko. Zawsze szukać przyczyn niepokojącego zachowania czy problemów i nie oceniać pochopnie, że wynikają one z niechęci dziecka do wykonania zadań czy poleceń. Nie oczekiwać, że dziecko ma być najlepsze we wszystkim co robi, lecz zwracać uwagę na jego możliwości. Zauważać i chwalić drobne sukcesy. Wspierać wysiłki. A nade wszystko, gdy pojawiają się trudności – szukać przyczyn.

Jak rodzic może wesprzeć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej? 

Dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną nie potrafią prawidłowo przetwarzać bodźców ze świata zewnętrznego, które docierają do nich za pośrednictwem zmysłów i reagują na nie strachem lub agresją. Czasami wycofują się do własnego świata, by uniknąć nieprzyjemnych doznań, czasami reagują nadpobudliwością ruchową, ponieważ nie nadążają z przetwarzaniem informacji płynących ze świata.

Terapia integracji sensorycznej powinna być prowadzona przez wykwalifikowanych terapeutów pracujących w gabinetach wyposażonych w specjalistyczne pomoce. Jednak zwykłe codzienne czynności w ciągu dnia dostarczają rodzicom wielu możliwości integrowania zmysłów, np. podczas jedzenia, ubierania i rozbierania się, mycia, sprzątania zabawek, zabaw w domu i na podwórku. To one zapewniają dzieciom wiele doznań zmysłowych i zawsze mogą być czynnością rozwijającą oraz terapeutyczną. Natomiast konkretne ćwiczenia zleca terapeuta integracji sensorycznej po wykonanym teście i diagnozie.

Autorka: Dorota Augsburg

Tekst pochodzi z portalu chrześcijańskiego „Cel”:  będący częścią Fundacji Nadzieja dla przyszłości