Turystyka z historią w tle - Zamek w Niedzicy w historii polsko-węgierskiej

Niedzica-Zamek to wieś na utworzonym na prawej stronie Dunajca sztucznym Jeziorze Czorsztyńskim i Sromowieckim na polskim Spiszu. Niegdyś była przysiółkiem Niedzicy, ale od paru lat jest odrębną miejscowością.

Atrakcją turystyczną jest zamek niedzicki oraz turystycznie zagospodarowane sztuczne jeziora z zaporą. Chciałbym opowiedzieć historię tego miejsca oraz zabrać Państwa na wycieczkę po Polskim Spiszu. Wycieczka jest atrakcyjna widokowo, gdyż jednocześnie możemy zobaczyć Tatry, Gorce, Pieniny i oczywiście jeziora.

Spisz - kraina geograficzna sąsiadująca z Podhalem. Od czasów Bolesława Chrobrego 1001 r. wraz z Doliną Wagu należał do Polski. W tym czasie Spiszem zainteresowani byli Węgrzy, którzy próbowali przesunąć swoją granicę na północ, była to ekspansja pokojowa. Bolesław Krzywousty zaręczył swoją małoletnią córkę Judytę z Gejzą, który był również dzieckiem - synem Beli II władcy Węgier. Prawdopodobnie posagiem dla Judyty miała być południowa część Spisza. W 1146 r. zaręczyny zostały zerwane za obopólną zgodą. W tym samym roku Mieszko III Stary, Książę Wielkopolski, żeni się z Elżbietą Węgierską, siostrą lub bratanicą Beli II. Sojusz z Węgrami zostaje zawarty, ale południowa część Spiszu należy do Węgier. Władysław Łokietek umacnia sojusz z Węgrami przez małżeństwo swojej córki Elżbiety Łokietkówny (1305 - 1380) z królem Węgier Karolem Robertem z dynastii Andegaweńskiej w 1320 r. Posagiem Elżbiety jest Spisz po rzekę Dunajec  na północy i rzekę Białkę na zachodzie. Od tej pory (1320) jest to granica Polski i Węgier. Dochodzimy do historii zamku w Niedzicy. Od XI w. były tu umocnienia drewniano – ziemne. W XIV w. król węgierski Karol Robert przekazał je rodzinie Berzenczych, którzy przebudowują go. W ten sposób powstaje twierdza i komora celna na szlaku handlowym z Krakowa do Budy. Bardzo ważnym wydarzeniem w historii zamku była data 8 listopada 1412 r., kiedy to z Czorsztyna do Niedzicy przewieziono pożyczkę króla polskiego Władysława Jagiełły dla Zygmunta Luksemburskiego króla Węgier. Było to 37 tys. kop groszy praskich. Obrazowo mówiąc to 7 ton czystego srebra, a po zważeniu wszystkich monet waga wynosiła 8 ton. Polska jako rekompensatę za pożyczkę otrzymała zastaw w postaci 13 miast spiskich np. Poprad, Lubowla, Podoliniec, Biała Spiska, Gniazda, Wierzbów, Lubica, Sobota Spiska, które pozostały przy Polsce do 1769 r., a podatki z tych miast były wpłacane do budżetu polskiego. Po śmierci króla Węgier Ludwika Jagiellończyka w 1526 r., który zginął w bitwie z Turkami pod Mohaczem, Węgry ulegają podziałowi na trzy części - turecką, część należącą do Habsburgów i węgierską z królem Janem Zapolya. W 1539 r. odbył się ślub Jana Zapolya z Izabelą Jagiellonką (1519 - 1559) królową Węgier i córką Zygmunta Starego, króla Polski. W 1540 r. urodził się z tego małżeństwa Jan i zgodnie z traktatem z Wielkiej Waradyny 24 lutego 1538 Spisz miał należeć do potomka Jana Zapolya i Izabeli Jagiellonki. Jednakże cesarz Ferdynand Hasburg nie przekazał Spisza Janowi. Izabela Jagiellonka i jej syn Jan przebywali jakiś czas  na zamku w Niedzicy. Od 1528 r. zamek należał do Hieronima Łaskiego, magnata polskiego, który pomagał Janowi Zapolya uzyskać koronę Węgier w 1526 r. Jako poddany króla węgierskiego Hieronim uzyskał zamek za swoje zasługi. Przez 60 lat zamek należał do Łaskich, a następnie został sprzedany Jerzemu Horwathowi. Od 1858 r. zamek należał do węgierskiego rodu Salamonów, aż do 1945 r. Decyzją Rady Ambasadorów 28 lipca 1920 r. przyłączono do Polski obszar dzisiejszego Polskiego Spisza. Po II Wojnie Światowej zamek był plenerem dla polskich filmów np. "Zemsta" (1956), "Wakacje z duchami" (1970), "Janosik" (1974), "Mazepa" (1975) i "Legenda Tatr" (1994).

Teraz chciałbym zabrać Państwa na wycieczkę po Polskim Spiszu. Proponuję trasę szlakiem czerwonym - Łapsze Wyżne - Zamek w Niedzicy. Czas przejścia 4 godziny, około 13 km. Szlak jest szczególnie atrakcyjny ze względu na swoje walory widokowe. Już na samym początku, po przejściu około 15 - 20 min dochodzimy do Gradeus (795 m n.p.m.). Z tego miejsca rozpościera się piękna panorama na Tatry, Pieniny, Gorce oraz dolinę Łapszanki. Po następnych 25 min dochodzimy do niedużej miejscowości Dursztyn. Dalej po godzinie marszu dochodzimy na najwyższy szczyt Spiskich Pienin, górę Żar (883 m n.p.m.) z wieżą widokową na Jezioro Czorsztyńskie i okolice. Następnym naszym wspaniałym punktem widokowym będzie hala Cisówka. Stąd zobaczymy Gorce z pasmem Lubania, Pieniny, Tatry oraz wspaniały widok na Jezioro Czorsztyńskie, Dunajec i Czorsztyn. Schodząc, oczywiście widzimy zamek w Niedzicy. Zachęcam do zwiedzania zamku. Oprócz zamku są jeszcze inne możliwości atrakcyjnego spędzania czasu np. rejs po jeziorze, spacer po zaporze na Jeziorze Czorsztyńskim, Elektrownia Wodna na Dunajcu. Do Łapsz Wyżnych można wrócić tą samą drogą, zajmie nam to około 3,3 godz. Można też skorzystać z busów, które jeżdżą do Nowego Targu, Trybsza, Łapsz Niżnych.

Dla tych, którzy poświęcili dużo czasu na atrakcje w Niedzicy - Zamku proponuję krótki wypad na pobliski grzbiet Tabor (nazwa grzbietu pochodzi od taborytów (odłam husytów), którzy w XV w. oblegali zamek w Niedzicy) spokojnym krokiem 15 -20 min. Wtedy zobaczycie Państwo pasmo Lubania, jeziora, oba zamki, Pieniny i Tatry Bielskie. Teren Polskiego Spisza cieszy się mniejszą popularnością wśród turystów. Jest to niesłuszna opinia, gdyż walory turystyczne i widokowe przewyższają inne regiony kraju.

Tadeusz T.