Zachowek - co to jest i komu przysługuje?

Zachowek wg internetowej encyklopedii to instytucja prawa spadkowego, mająca na celu ochronę najbliższych osób spadkodawcy przed korzystaniem przez spadkodawcę ze swobody testowania, a także przysługującej mu możliwości rozporządzania jeszcze za życia swoim majątkiem w drodze darowizn czy zapisów.  (wikipedia.org/Zachowek) Prawo spadkowe reguluję tę dziedzinę, która określa zasady przechodzenia praw i obowiązków w sposób generalny, jedną czynnością przechodzić ogół praw. Ogół praw i obowiązków należących do zmarłej osoby przechodzi na jego spadkobierców. Spadkobierca może zostać wskazany w testamencie lub w przypadku braku ważnego testamentu, spadkobiercę wskazuje ustawa, mam tu na myśli kodeks cywilny. Ustawa określa krąg spadkobierców ustawowych, którymi są zstępni i małżonek, a w przypadku ich braku wstępni i następnie rodzeństwo. Spadkobierca może jednak przekazać ogół praw i obowiązków osobie zupełnie obcej, lub tylko jednej z osób uprawnionych do majątku wg ustawy. Co jednak mogą zrobić osoby z najbliższego kręgu rodzinnego spadkobiercy w przypadku gdy spadkobierca cały swój majątek przekaże osobie spoza ustawowego grona? W polskim prawie najbliższym osobom spadkobiercy przysługuje prawo do dochodzenia zachowku. Zgodnie z art. 991. §1 ust. 1 kc Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się ½ lub 2/3 udziału spadkowego, który by otrzymali gdyby dziedziczenie było dziedziczeniem ustawowym, a nie testamentowym. Zasadniczo spadkobiercy ustawowemu przysługuje połowa udziału, który by otrzymał gdyby testamentu nie było, a jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Ten właśnie częściowy udział, tego co otrzymałby spadkobierca ustawowy, gdyby dziedziczenie było ustawowe, nazywa się zachowkiem. To co ważne, to to, że zachowek nie przysługuje zawsze i każdemu. Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia przysługuje temu, który nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu. Istotne również jest to, że roszczenie o zachowek jest zawsze roszczeniem pieniężnym. Jak zatem wyliczyć taką cześć z udziału spadkowego? W pierwszej kolejności należy ustalić jaki udział spadkowy przysługiwałby danej osobie gdyby dziedziczenie następowało wg ustawy. Przy obliczaniu takiego udziału uwzględnia się oprócz spadkobierców, również spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Następnym krokiem jest obliczenie podstawy zachowku. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jednak nie wszystkie darowizny się dolicza. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, czy też darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Nie dolicza się również do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba, że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Przy obliczaniu zachowku dla małżonka, nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Przepisy wprowadzają również regulacje dotyczącą ustalania wartość przedmiotu darowizny, który oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Wartość przedmiotu zapisu natomiast windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku. Szczególne regulacje dotyczą uprawnionych do zachowku na rzecz, których poczynił spadkodawca darowizny, zapisy. Również koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku, poczynione przez spadkodawcę na rzecz zstępnego jeśli jest on uprawnionego do zachowku zalicza się na jego zachowek. Warto również zwrócić uwagę na to, że Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Tym samy rzeczy czy środki odpowiadające wartości jego zachowku zawsze zachowuje. Roszczenia innych osób realizowane są z nadwyżki ponad zachowek. Dodatkowa odpowiedzialność nałożona jest na zapisobierców i obdarowanych przez spadkobiercę w przypadku gdy uprawniony do zachowku nie może go otrzymać od spadkobiercy. W takiej sytuacji może uprawniony do zachowku żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty żądanej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. Podobnie sytuacja wygląda z obdarowanym. Jeżeli bowiem uprawniony do zachowku nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi wyżej opisaną odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później. Oczywiście w tym artykule nie są poruszane kwestie ważności testamentu, ustalania kręgu spadkobierców. Są to kwestie, które mają znaczenie dla wysokości żądanej kwoty tytułem zachowku. Mając na uwadze treść przepisów o doliczaniu i niedoliczaniu darowizn ustalania ich wartości, co następnie stanowi podstawę do wyliczenia wartości przedmiotu sporu, konsultacja prawna jest w tym zakresie bardzo pomocna. Radca prawny Karolina Furtak W przypadku wystąpienia zdarzeń wymagających konsultacji zapraszamy do skorzystania z pomocy prawnej. Kontakt za pośrednictwem redakcji nr tel. 539 2020 931 lub  e-mail: [email protected]